Historia
Początki naszej historii…
Wzorem Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów, powstało wiosną 1893 roku w Częstochowie pierwsze stowarzyszenie kolarskie, założone przez zatrudnionych w częstochowskich fabrykach inżynierów i techników cudzoziemskich, którzy dawali asumpt dla naszych pasjonatów dwóch kółek (jeszcze bez silników).
Stowarzyszenie przyjęło nazwę „Częstochowscy Towarzysze”, a jego założycielami byli: E.Wodziński, A.Austin, J.Straub, A.Franke, H.Stalens, G.Wolski i inni. Kapitanem kolarzy częstochowskich był E. Somer. „Towarzysze…”, intensywnie rozpoczęli sportową działalność na terenie Częstochowy.
Po sześciu latach, w 1899 roku „Częstochowscy Towarzysze” zakończyli swoją działalność. Powodem była niechęć częstochowian do ścigających się po ulicach kolarzy oraz wysokie koszty sprzętu i napraw oraz zagrożenie dla zdrowia i życia, z powodu rozwijanych prędkości (około 30-40 km/godzinę !).
Początek XX stulecia to czas większej aktywności Częstochowian. Tak było z powstającym w 1900 roku, Częstochowskim Towarzystwem Cyklistów (później – od 1902 roku także – Motocyklistów), przejmującym tradycję i doświadczenia organizacyjne „Częstochowskich Towarzyszy”.
Częstochowskie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów założyli pasjonaci dwóch kółek: mechanik Stanisław Czerwiński, dentysta Marian Puchalski i jego siostra Marta Puchalska, Stefan Sikorski, Adolf Kleindienst, Piotr Wiśniewski i nieznany z imienia Tuwan. Od początku CTCiM charakteryzowała dynamiczna organizacja różnego rodzaju imprez kolarskich, motocyklowych, wyścigów, wyjazdów turystycznych, a przede wszystkim łączenie we wspólnocie swoich członków.
Pierwszy tor do ścigania się na rowerach zwany cyklodromem znajdował się przy dawnej ulicy Teatralnej. Cały sezon ścigano się na nim, a zimą urządzano ślizgawkę dla mieszkańców Częstochowy. Kiedy w roku 1902 do Częstochowy dotarły pierwsze motorowery, rozwijające prędkość 30 km/godzinę, znacząco zmieniły się warunki rozgrywek sportowych i podróży turystycznych członków Towarzystwa.
W 1905 roku dwaj motocykliści, Czerwiński i Tuwan pokonali na swoich motorach trasę do Krakowa i Zakopanego. W ślad za nimi na rowerach, znacznie wolniej ale równie skutecznie pokonali tę drogę Wasilewski i Kleindienst.
W „Dzienniku Częstochowskim” z 1906 roku, w artykule „Konna jazda i cykliści” zapisano: „…wiadomo, że aleje częstochowskie przywykliśmy uważać za miejsce spacerów pieszych, i w istocie wśród cienistych kasztanów zażywa przechadzki cała Częstochowa. Ale są ludzie, którzy nie zważają na to i pozwalają sobie harcować po alejach konno lub na motocyklach. Już nie raz wyrażano życzenie, aby aleje przestały być miejscem popisów dla szalonych jeźdźców.”
W latach 1906-08, odległa od śródmieścia dzielnica hutnicza Raków, pełniła rolę częstochowskiego ośrodka cyklistów. Na cyklodromie wybudowanym staraniem pracowników huty i młodzieży Rakowa, do 1919 roku (wówczas zniwelowano go na boisko piłkarskie), organizowano różne zawody, nazywając je „wyścigami cyklistów amatorów”. Przyjeżdżali na nie najlepsi zawodnicy z Warszawy, Piotrkowa, Radomska i Zawiercia.
W roku 1908 zarejestrowano 26 członków i wybrano władze Częstochowskiego Towarzystwa Cyklistów i Motocyklistów. E. Bruhl, urzędnik bankowy został przewodniczącym, L.Świderski – kapitanem kolarzy, S. Czerwiński – kapitanem motocyklistów.
Likwidacja miejskiego cyklodromu, zmusiła cyklistów do rozgrywania zawodów na drogach publicznych. Najczęściej wówczas pokonywali dystans od Jaskrowa w kierunku Mstowa, Koniecpola i Złotego Potoku. Okoliczni mieszkańcy wsi jurajskich, widząc motocykle, z przerażeniem nazywali je „diabelskimi wynalazkami, które warczą i kopcą, pędząc przez wieś”.
Koniec 1. wojny w 1918 roku wzbudził nowe nadzieje. Częstochowscy kolarze i motocykliści rozpoczęli organizację zawodów. Ciekawostką dotychczas nie znaną i nie uprawianą było dekorowanie własnych jednośladów i wystawianie ich do oceny.
Na początku 1919 roku reaktywowano Częstochowskie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów. Po wojnie pozostało sporo sprzętu mechanicznego, a motocykliści – mechanicy z ochotą tę okazję wykorzystywali. Kłopoty były z ogumieniem, ale szybko zastąpiono je sprężynami naciąganymi na koła.
Ważnym momentem było zjednoczenie pod wspólnym sztandarem, który wprowadzono i poświęcono w 1924 r. Doceniając działalność na rzecz wspólnoty lokalnej Częstochowy, władze miasta zezwoliły CTCiM na używanie herbu miasta na sztandarze, znaczkach organizacyjnych i na pieczęci. Była to rzadkość więc, tym bardziej ważne To fakt godne przypomnienia.
Sztandar ten ma ciekawą historię. Dwukrotnie poświęcony, po przehaftowaniu daty ponownie w 1939 roku na chwilę przed wybuchem drugiej wojny światowej. Podczas okupacji hitlerowskiej przechowania go rodzina Czerwińskich, ukrywając w swoim domu za podwójną tylną ścianą szafy z ubraniami. Później ofiarowano o do Muzeum Częstochowskiego i obecnie prezentowany jest na stałej wystawie historycznej „Dzieje Miasta Częstochowy” w Ratuszu.
Aktywność Częstochowskiego Towarzystwa Cyklistów i Motocyklistów w latach trzydziestych XX wieku była niezwykle intensywna. Organizowano zawody, wyjazdy rekreacyjne i turystyczne, szkolono młodych pasjonatów dwóch kółek. Naprzemiennie raz górowali kolarze, a w innym momencie motocykliści. W 1932 roku zorganizowano wspólnie z Polskim Związkiem Motorowym Ogólnopolski Zjazd Gwiaździsty na Jasną Górę. W 1935 roku PZM w uznaniu zasług zlecił naszemu CTCiM organizacje kolejnych takich Zjazdów do Częstochowy.
Rywalizacja sportowa, inicjatywy miejskie w kierunku rozwoju sportu masowego, wsparcie dla inicjatywy budowy stadionu miejskiego na Zawodziu przy ulicy Olsztyńskiej, szkolenie – to główne kierunki działania CTCiM do września 1939. Napad hitlerowskich Niemiec na Polskę i mroczne lata okupacji zlikwidowały wszelką działalność stowarzyszeniową. Wielu działaczy, zawodników, członków wspomagających rozproszyła Zawierucha wojenna. Część zagubiła się w niej na zawsze. Sprzęt zmarniał, a okrucieństwa wojny zabijały aktywność.
Ukryto sztandar i emblematy, dyplomy i dokumenty potwierdzające działalność częstochowskich cyklistów i motocyklistów. Ducha nadziei wojna jednak nie pokonała. A gdy się skończyła, bardzo szybko reaktywowano towarzystwo. Już w kwietniu 1945 r. odbyło się pierwsze spotkanie tych, co przetrwali i byli skorzy do działania. Początki były trudne, ale jednak zdeterminowani pasjonaci dwóch kółek z silnikiem i bez, doprowadzili do pierwszych rozgrywek sportowych na terenach wystawowych w III Alei NMP.
Te kilka pojedynków motocyklowych, rozegranych w Częstochowie, pojawienie się młodych Walecznych zawodników i szerokiego Grona kibiców stęsknionych emocji sportowych, zapoczątkowały Częstochowski żużel. Częstochowskie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów przekształciło się w obecnym Częstochowski Klub Motocyklowy Włókniarz.
Ale to już zupełnie inna historia współczesna i bardziej wypełniona emocjami sportowymi wynikami w rankingach drużynowych.
Na wzór dawnego CTCiM, w poszanowaniu dla ponad stuletniej tradycji, zawiązało się Towarzystwo Częstochowskich Motocyklistów „Jura Riders” włączone w Kongres Polskich Klubów Motocyklowych. Po naszym mieście jeździ coraz więcej jednośladów. I tak historia rodzimego ruchu pasjonatów jednośladów nadal trwa.
Częstochowskie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów na zawsze pozostanie dla nas odbiciem wielkiej pasji Częstochowian do prawdziwego sportu i spontanicznej rekreacji, chęci poznawania świata pierwszej połowy XX wieku. Jakże wiele im zawdzięczamy!
Cykliści…
Częstochowski sport w różnych jego przejawach był zawsze ważną dziedziną życia społecznego w mieście. Początkowo przynależał jedynie do bogatej warstwy mieszczańskiej, wywodzącej się z branży lokalnego przemysłu i wzorującej się w swoich zainteresowaniach na warszawskich towarzystwach sportowych i oświatowych. Sport i jego rozwój organizacyjny w ówczesnym Królestwie Polskim był bowiem związany główniez przeobrażeniami ekonomicznymi, które najintensywniej uwidoczniły się w końcu XIX wieku.
Szybki rozwój fabryk, banków, handlu na dużą skalę, zwiększyły liczebność ludności w miastach i jej ekonomiczny standard, a co z tym idzie – potrzebę uczestniczenia w życiu społecznym. Rodzący się i organizujący sport, był polem do tego typu działań. Najwcześniej rozpoczęło swoje działania Warszawskie Towarzystwo Wioślarskie zalegalizowane w 1882 roku. Trzy lata później, w 1886 roku powstało Warszawskie Towarzystwo Cyklistów, które początkowo, z uwagi na koszty drogiego sprzętu, zrzeszało jedynie bardzo bogatych mieszczan stolicy. Jednakże poprzez organizowanie zawodów międzymiastowych i międzynarodowych, przyczyniło się w wydatny sposób do szerokiej popularyzacji tej dyscypliny sportowej.
Wzorem Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów, w sześć lat od jego założenia, powstało wiosną 1893 roku w Częstochowie pierwsze stowarzyszenie kolarskie. Przyczynkiem do jego organizacji było zapewne także uprawianie rekreacyjnego cyklizmu przez zatrudnionych w częstochowskich fabrykach inżynierów i techników cudzoziemskich, którzy dawali asumpt dla naszych pasjonatów dwóch kółek (jeszcze bez silników). Stowarzyszenie to przyjęło nazwę „Częstochowscy Towarzysze”, , a jego założycielami byli: E.Wodziński, A.Austin, J.Straub, A.Franke, H.Stalens, G.Wolski i inni. Kapitanem kolarzy częstochowskich był E. Somer.
Towarzysze…, w większości ludzie zamożni, intensywnie rozpoczęli sportową – rywalizacyjną działalność na terenie Częstochowy. Wspierani przez bogatych mieszczan i dyrekcję fabyki „Motte Meillasoux”, już w pierwszym roku działania zbudowali na terenie fabryki tor kolarski ziemny o długości 375 metrów. Na nim intensywnie trenowano i rozgrywano zawody kolarskie, często stające się wydarzeniem towarzyskim w mieście, podczas którego obok zawodów koncertowała dęta orkiestra zakładowa.
Pierwszy uliczny wyścig kolarski odbył się w Częstochowie latem 1894 roku. Trasa biegła ulicami miasta, poprzez Aleje NMP, dzielnicę podjasnogórską, Stradom i Zacisze do dzisiejszego Starego Rynku. Międzynarodowy skład zawodników (wywodzących się z lokalnych fabryk) wzbudził wielkie zainteresowanie wśród oglądających zawody mieszkańców Częstochowy. Niektórzy kibice nazywali ścigających się zawodników „zwariowanymi wyścigowcami” jeżdżącymi po mieści, co wówczas było zupełną nowością, zarówno z uwagi na rodzaj pojazdu, jak i prędkość, z jaką się poruszał, (wszechobecne wówczas dorożki, a było ich wtedy w Częstochowie około 40 sztuk, poruszały się znacznie wolniej i dostojniej).
Interesująca była relacja z tamtego międzynarodowego wyścigu, przekazywana jako największa ciekawostka kolarskich zawodów w Królestwie Polskim. Otóż na kilkaset metrów przed metą na Rynku, w okolicach obecnego kościoła katedralnego, startujący w zawodach pochodzący z Anglii Robert Lee, przewrócił się z powodu awarii pedału rowerowego. Ambitny Anglik poderwał się jednak i wziąwszy ciężki bicykl na plecy, pobiegł w kierunku mety. Na ostatnich metrach wyprzedził go, reprezentujący Częstochowę Izydor Szymański, który tym samym zdobył szarfę zwycięzcy.
Początek XX stulecia to także czas większej aktywności narodowej Polaków. Pomimo dalej trwających zaborów, coraz więcej przejawów polskości odnajdywało się w ruchach stowarzyszeniowych, sportowych, kulturalnych. O ile w tych ostatnich było trudniej z uwagi na tematykę zainteresowań polską literaturą, muzyką, sztuką i żywym polskim słowem, to o tyle sport był „bardziej bezpieczny”, i łatwiej było uzyskać zgodę władz zaborczych na legalizację stowarzyszeń. Tak było również z powstającym w 1900 roku, Częstochowskim Towarzystwem Cyklistów (później – od 1902 roku także – Motocyklistów), przejmującym tradycję i doświadczenia organizacyjne „Częstochowskich Towarzyszy”. Zaledwie rok przerwy nie spowodował znacznych zmian zarówno w składzie członkowskim jak i organizacyjnym. I to stało się bazą do rozwoju częstochowskiego sportu kolarsko – motocyklowego. Temu poświęciliśmy naszą wystawę w roku110 – lecia od jego narodzin.
w Częstochowie w początkowych latach stało się bardzo prężną grupą zawodników i pasjonatów. Pierwszy wykorzystywany tor do ścigania się na rowerach zwany cyklodromem znajdował się przy dawnej ulicy Teatralnej. Cały sezon ścigano się na nim, a zimą urządzano ślizgawkę dla mieszkańców Częstochowy. Kiedy w roku 1902 do Częstochowy dotarły pierwsze motocykle, czyli – używając dzisiejszego nazewnictwa – motorowery, rozwijające prędkość 30 km/godzinę, znacząco zmieniły się warunki rozgrywek sportowych i podróży turystycznych członków Towarzystwa. W 1905 roku dwaj motocykliści, Czerwiński i Tuwan pokonali na swoich motorach trasę do Krakowa i Zakopanego. W ślad za nimi na rowerach, znacznie wolniej ale równie skutecznie pokonali tę drogę Wasilewski i Kleindienst.
W roku 1908 za zgodą władz zaborczych reaktywowano Częstochowskie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów, utrzymując je jednak jako Konsulat Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów. Zarejestrowano 26 członków i wybrano władze stowarzyszenia. E. Bruhl, urzędnik bankowy został przewodniczącym, L.Świderski – kapitanem kolarzy, S. Czerwiński – kapitanem motocyklistów. W ciągu kolejnych lat Konsulat zrealizował wiele różnych zawodów i wyjazdów rekreacyjnych kolarskich i motocyklowych, i zwiększył ilość członków do blisko 150. Likwidacja cyklodromu na placu Kurasiewicza przy ulicy Teatralnej, na którym odbywały się wszystkie zawody, zmusiła cyklistów do przeniesienia się z zawodami na drogi publiczne. Najczęściej pokonywali wówczas dystans od Jaskrowa w kierunku Mstowa, Koniecpola i Złotego Potoku. Okoliczni mieszkańcy podczęstochowskich wsi widząc motocykle, z przerażeniem nazywali je „diabelskimi wynalazkami, które warczą i kopcą, pędząc przez wieś”.
I tu kolejna spójność ze współczesnym ruchem motocyklowym i rowerowym. Jakże często spotykamy amatorów dwóch kolek z silnikiem i bez, na drogach jurajskich. Czy to tradycja, czy piękno Jury Krakowsko – Częstochowskiej ? Wybór pozostawiam Czytelnikowi.
Tęsknota za pierwotnym CTCiM była tak duża, że podejmowano próby jego reaktywowania, a gdy carskie władze nadal nie zezwalały na to, włączono stowarzyszenie do Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”. Ten wybieg zabezpieczył losy CTCiM na kolejne lata, lecz wybuch pierwszej wojny światowej całkowicie przerwał działalność stowarzyszenia. Część członków poszła na front, inni zajmowali się organizowaniem przetrwania. Kolarstwem zajmowali się jedynie najmłodsi, ale ze sportem i turystyką niewiele miało to wspólnego. Wojna zmobilizowała mieszkańców Częstochowy do innych koniecznych działań dających przetrwanie.
Koniec wojny w czerwcu 1918 roku wzbudził nowe nadzieje, a stęsknieni wolności ludzie, ochoczo zabrali się do odbudowy życia społecznego. Stowarzyszenia i różnego rodzaju formy aktywności miały znów ogromne pole do popisu. Częstochowscy kolarze i motocykliści rozpoczęli organizację zawodów. Ciekawostką dotychczas nie znaną i nie uprawianą było dekorowanie własnych jednośladów i wystawianie ich do oceny. Nagradzano najciekawsze dekoracje i ich twórców. Na początku 1919 roku oficjalnie reaktywowano Częstochowskie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów z jego sekcją kolarska i motocyklową. Ta druga miała już z czego korzystać. Po wojnie pozostało sporo sprzętu mechanicznego do wykorzystania, a motocykliści – mechanicy z ochotą tę okazję wykorzystywali. Dla organizacji zawodów wydzierżawiono tor Barylskich przy ulicy Dąbrowskiego i rozpoczęto intensywne szkolenie młodzieży. Kłopoty były z ogumieniem, ale szybko zastąpiono je sprężynami naciąganymi na koła.
W 1921 roku, już w zdecydowanie zorganizowany sposób, Towarzystwo działało i efekty widoczne były w wynikach sportowych i wyczynowych. Po dwóch latach, w lipcu 1923 roku wojewoda kielecki zalegalizował i wpisał je do ewidencji stowarzyszeń pod numerem 396. Wprawdzie uznając, że działalność kolarska jest zdecydowanie ważniejsza, wpis dotyczył tylko Częstochowskiego Towarzystwa Cyklistów. Oddźwięk był duży i niczemu nie służył, ale dopiero po siedmiu latach, w 1930 roku rozszerzono działalność Towarzystwa także na skupionych wokół niego motocyklistów, powracając do tradycji z początku XX wieku. Jak widać, nawet w takich działaniach o charakterze sportowym, brzemię polityczne lat trzydziestych ubiegłego wieku, podziały i animozje, miały swoje negatywne odzwierciedlenie. Dla wielu sportowców i pasjonatów były to trudne chwile, na które niczym sobie nie zasłużyli. Ważnym momentem w tym trudnym okresie było zjednoczenie emocjonalne pod wspólnym sztandarem, który wprowadzono i poświęcono w 1924 roku.
Doceniając działalność na rzecz wspólnoty lokalnej Częstochowy, władze miasta zezwoliły CTCiM na używanie herbu miasta na sztandarze, znaczkach organizacyjnych i na pieczęci. To była rzadkość, więc tym bardziej ważny to fakt, godny przypomnienia.
i bez, doprowadzili do pierwszych rozgrywek sportowych na terenach wystawowych w III Alei.
Te kilka pojedynków motocyklowych, rozegranych w Częstochowie, pojawienie się młodych walecznych zawodników i szerokiego grona kibiców stęsknionych emocji sportowych, zapoczątkowały częstochowski żużel. Częstochowskie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów przekształciło się w obecny Częstochowski Klub Motocyklowy „Włókniarz”. I tak historia rodzimego ruchu pasjonatów jednośladów trwa nadal.
Częstochowskie Towarzystwo Cyklistów i Motocyklistów na zawsze pozostanie dla nas odbiciem wielkiej pasji Częstochowian do prawdziwego sportu i spontanicznej rekreacji, chęci poznawania świata pierwszej połowy XX wieku. Jakże wiele im zawdzięczamy!